Ostrokrzew paragwajski
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | astropodobne | ||
Rząd | ostrokrzewowce | ||
Rodzina | ostrokrzewowate | ||
Rodzaj | ostrokrzew | ||
Gatunek | ostrokrzew paragwajski | ||
Nazwa systematyczna | |||
Ilex paraguariensis A.St.-Hil. Mém. Mus. Hist. Nat. 9: 351 1822[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
| |||
|
Ostrokrzew paragwajski, herbata paragwajska, herba mate, yerba mate[5] (Ilex paraguariensis A.St.-Hil.) – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj)[6]. Nazwę naukową tej roślinie nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire(inne języki) w 1822 roku[3]. Hiszpańska nazwa zwyczajowa to yerba mate lub herba mate (= napój ziołowy)[5], a portugalska erva-mate.
Morfologia
- Pokrój
- Wiecznie zielone drzewo dorastające nawet do 15 metrów wysokości[5], ale zwykle wysokość nie przekracza 6-8 metrów[7].
- Pień
- Kora biaława i gładka, pień krótki, drewno nietrwałe, łatwo butwiejące[5].
- Liście
- Zimozielone, odwrotnie podłużnie jajowate, z zewnątrz błyszczące, odlegle ząbkowane. Osiągają długość ponad 5 cm[5].
- Kwiaty
- Rośliny zmienne, zarówno jedno- jak i dwupienne. Kwiaty zawsze rozdzielnopłciowe, zebrane w pęczki w kątach liści, drobne, białe lub kremowe. Mają mały, 4–5-działkowy kielich, 4-płatkową koronę zrośniętą do połowy, 1 czterokomorowy słupek o bardzo krótkiej szyjce i 4 pręciki przyrośnięte do korony[5]. Kwitnie od października do grudnia.
Zastosowanie
- Sztuka kulinarna: w Ameryce Południowej ostrokrzew ma znaczenie podobne jak herbata w Europie. W celach spożywczych wykorzystywane są liście oraz gałązki w ustawowo określonych proporcjach do produkcji yerba mate. Dziko rosnący ostrokrzew ma aromatyczny, silny zapach i smak. Napar z tej rośliny przyrządza się z pokruszonych, suchych (rzadziej świeżych), specjalnie spreparowanych liści oraz gałązek[5].
- Roślina uprawna: W ciągu roku z jednego drzewa można zebrać 30-38 kg suszonych liści. Plony z jednego drzewa są zbierane co trzy lata, aby zapobiec „utracie mocy” rośliny. W XVII wieku przybyli do Paragwaju Jezuici, którzy założyli pierwsze większe plantacje.
- Roślina lecznicza: Indianie Guarani piją napar z liści ostrokrzewu paragwajskiego od czasów prekolumbijskich, aby zmniejszyć uczucie głodu, zwalczyć zmęczenie i zredukować stres. Europejska Agencja Leków (EMA) w 2011 roku opublikowała raport na temat leczniczego zastosowania surowca farmaceutycznego jakim są liście ostrokrzewu paragwajskiego[8]. Raport ten w 2021 roku został uaktualniony[9].
- Surowiec zielarski: liście, zawierają 0,9–1,8% kofeiny[5], oraz witaminy A, B1, B2, C, sole mineralne, inozytol, cholinę, kwas nikotynowy, flawonoidy.
- Działanie: napar działa pobudzająco, zmniejsza postęp miażdżycy, oczyszcza organizm z ciężkich metali i toksyn, rozszerza naczynia krwionośne, działa odchudzająco.[potrzebny przypis]
Obecność w kulturze i symbolice
W różnych częściach świata ostrokrzew paragwajski służy ludziom do nawiązywania więzi o charakterze nieformalnym opartej na wspólnym rytualnym piciu yerba mate.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2013-01-30].
- ↑ Ilex paraguariensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-01-30].
- ↑ a b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Assessment Report on Ilex paraguariensis St. Hilaire, Folium. EMA: 2011
- ↑ Addendum to Assessment Report on Ilex paraguariensis St. Hilaire. EMA: 2021
- Britannica: plant/yerba-mate