Gród
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Biskupin_-_gate_and_wall.jpg/220px-Biskupin_-_gate_and_wall.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/KeltendorfDJHSteinbachamDonnersberg.jpg/220px-KeltendorfDJHSteinbachamDonnersberg.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Gro%C3%9F_Raden.jpg/220px-Gro%C3%9F_Raden.jpg)
Gród, gard – średniowieczna osada obronna w formie skoncentrowanych domostw, gospodarstw (lub wczesnego miasta) otoczonych wałem, murem lub ostrokołem.
Etymologia
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Palisade_Uhldingen.jpg/200px-Palisade_Uhldingen.jpg)
Termin znany prawie we wszystkich językach indoeuropejskich, wywodzący się od praindoeuropejskiego rdzenia *g’herdh-[1][2] poprzez prasłowiańskie *gordъ[3]. Porównaj anglosaskie geard lub yeard[4].
Na terenie słowiańszczyzny *gordъ „umocnienie, ogrodzona osada”. Poświadczone we wszystkich językach słowiańskich np. scs gradъ „miasto, gród”, podobnie rosyjskie gòrod, polskie gród „zamek, gród warowny” itd. Jednocześnie satemowe *zordъ „rodzaj drewnianej konstrukcji” znane tylko w rosyjskim i białoruskim (choć wywodzące się z tego samego pnia co *žьrdь, czyli żerdź), np. rosyjskie dialektalne zoròd (stary akut).
Grody na terenie Polski
Grody wznoszone były w różnych okresach; na terenie dzisiejszej Polski w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza (kultura łużycka) oraz w czasach wczesnego średniowiecza.
We wczesnym średniowieczu miejsca zamieszkiwania przystosowane do obrony, będące uprzednio centrami plemiennymi i ośrodkami kultu pogańskiego. Lokalizowane one były na ogół w miejscach charakteryzujących się trudną dostępnością: w międzyrzeczach, na cyplach otoczonych mokradłami, naturalnych wzniesieniach - najchętniej o stromych stokach i spłaszczonej wierzchowinie. Oprócz samej lokalizacji dodatkowymi założeniami obronnymi były fosy, wały ziemne, wały o konstrukcji drewniano-ziemnej lub kamiennej.
W IX/X w. zaczęto budować siedziby rycerskie lub feudalne tzw. gródki lub grody stożkowate. Budowano je na ogół w dolinach na niewielkich wzniesieniach, otaczano rowem lub fosą. Z wybieranej ziemi usypywano kolisty kopiec. Po wyrównaniu i otoczeniu wałem ziemnym, na którym wznoszono palisady, stawiano wewnątrz budynki na planie prostokąta. Gródek taki spełniał funkcje obronno-mieszkalne. Grody budowano w celu zapewnienia bezpieczeństwa jego mieszkańcom i posiadanemu dobytkowi wykorzystując naturalną budowę terenu (rzeki, wzgórza, wąwozy itp.) oraz wznoszono umocnienia – wały, fosy, palisady, częstokoły. Na terenie wokół grodu pojawiały się podgrodzia - osady ludności służebnej pracującej na rzecz grodu i jego mieszkańców.
Grody z jednej strony spełniały funkcję ośrodka sprawowania władzy księcia (króla) na posiadanym terytorium, a z drugiej często pełniły rolę punktów broniących granic tego terytorium. Kolejnym etapem w życiu grodu mogło być miasto, chociaż - z powodu ograniczonego terenu będącego do dyspozycji na terenie po grodzie - w większości przypadków organizmy miejskie powstawały gdzieś w pobliżu, na miejscach dogodniejszych do rozwoju. Częściej miejsca pozostałe po grodach zajmowały średniowieczne zamki obronne.
![Grodzisko w Czermnie (woj. lubelskie)](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Czermno.jpg/800px-Czermno.jpg)
Pozostałości po grodach przyjmujące formy wałów ziemnych nazywa się grodziskami. Przykładami grodzisk na terenie Polski mogą być np. obiekty znajdujące się na Ostrowie Lednickim, jak również w takich miejscowościach, jak np. Czermno woj. lubelskie, Grzybowo i Giecz w Wielkopolsce czy Trzcinica, Stradów, Jadowniki w Małopolsce i Więcbork w woj. kujawsko-pomorskim oraz Sopot w pomorskim.
Ostatnie grody jako zalążek systemu organizacji osadnictwa powstają na terenie wschodniosłowiańskich ziem I Rzeczypospolitej (Dzikie Pola) w XVI/XVII wieku.
![]() | Zobacz hasło gród w Wikisłowniku |
![]() | Zobacz multimedia związane z tematem: Gród |
![]() | Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Gród |
Przypisy
- ↑ A Concise Etymological Dictionary of the English Language. Oxford: 1911, s. 619. [dostęp 2023-03-27]. (ang.).
- ↑ Jane Chance: Tolkien and the invention of myth. s. 70.
- ↑ RickR. Derksen RickR., Etymological Dictionary of the Baltic Inherited Lexicon, Brill, 21 listopada 2014, ISBN 978-90-04-27898-1 [dostęp 2021-01-07] (ang.).
- ↑ „Anglo-Saxon geard ‘house, yard’, Old Saxon gardos (plural) ‘house’, Old High German gart, Modern German Gart-en, English yard, gard-en”, [w:] Louis Herbert Gray. Foundations of language.
Bibliografia
- Janusz Roszko, „Kolebka Siemowita”, Iskry Warszawa 1980.